1 Türkiye-Rusya ilişkilerinin düzelmesinin önündeki en önemli engeller nelerdir?
İlişkilerin düzelmesinin önünde iki büyük engel var: Kırım ve Suriye. Kırım'da Rusya'nın artan askeri yığınağı ve Karadeniz'de Sovyet dönemindeki gibi bir hegemonya kurma eğilimi Türkiye için tehdit. Bu engelin aşılması için Rusya'nın 1992- 2014 dönemindeki gibi Karadeniz'i Türkiye'yle ortaklaşa yöneteceği bir alan olarak kabul etmesi gerekir ama Kırım'ı ilhak etmiş bir Rusya için Karadeniz'i tekrar Rus gölüne çevirmek daha çekici bir seçenek. Kırım Tatarlarının statüsü bu sorunun bir diğer boyutu. Diğer büyük engel ise Suriye. Rusya, Suriye'de en ufak bir Türk nüfuz alanına müsaade etmedi. Türkmen Dağı, İdlip ve Halep gibi Türkiye'nin sınırında ve Türkiye'yle tarihsel, kültürel ve insani bağları olan bölgelerin Rusya tarafından bombalanıp Esed rejimine kazandırılmak istenmesi hatta bu yapılırken Türk hava sahasının defalarca ihlal edilmesi, Rus uçağının düşürülmesiyle başlayan krizin de sebebiydi.
2 Rusya açısından, Türkiye'yle ilişkilerini düzeltmesini teşvik eden bir sebep var mı?
Birincisi, Rusya'nın hem Suriye'de hem de Ukrayna'da askeri müdahale ve iç savaş desteğini daha uzun yıllar devam ettirmesi zor. Ekonomisi zayıflayan, ordusu cepheden cepheye koşan Rusya'ya karşı, Batı ittifakı da baskıyı artırıyor. Polonya'da bu ay gerçekleşen NATO tatbikatı, NATO üyesi Baltık ülkelerinin olası Rus işgaline karşı askeri destek istemesi bu cephedeki hareketliliğin somut örnekleri arasında. Rusya açısından Türkiye'yle uzlaşarak güney cephesini rahatlatmak faydalı olacaktır. İkincisi, AB'nin ambargolarına maruz kalan ve ekonomisi 2015'in ilk çeyreğinden bu yana küçülmekte olan Rusya'nın, Türkiye'yle ilişkilerini normalleştirerek bu ekonomik darboğazı atlatmak istemesi mümkündür. Güvenilirliği tartışmalı olsa da bazı Batılı uzmanlar Putin rejiminin hem siyasal hem de ekonomik olarak büyük bir krize girerek yakın zamanda çökebileceğini iddia ediyorlar.
3 Türkiye neden Rusya ile 3 ilişkilerini onarmak istiyor?
Türkiye açısından askeri ve ekonomik faktörler var. Birincisi, PKK'nın Temmuz 2015'te Türkiye'ye karşı topyekun saldırıya geçmesinin belki de en önemli sebebi, Türkiye'nin Suriye'de PYD'ye karşı müdahale etmesini engellemekti. Dolayısıyla Türkiye açısından, Rusya'yla uzlaşmanın, PYD ve PKK'ya dış desteğin azaltılması ve yurt içindeki terör saldırılarının engellenmesi gibi bir motivasyonu olabilir. İkincisi, Türkiye'nin ilk nükleer santralini Rusya'nın inşa edecek olması. Nükleer santral projesi 20 küsur milyar dolarlık muazzam bir enerji yatırımı olmanın ötesinde bir jeopolitik anlam ifade ediyor. Rus turistlerin Türkiye'ye gelmesi ve Rusya'ya sebze meyve ihracatı da önemlidir ama PKK'yla mücadele ve Akkuyu Nükleer Santrali kadar önemli olduğunu sanmıyorum.
4 İlişkilerin düzelmesi halinde ABD bu durumu nasıl karşılar?
ABD ve Batı ittifakı için "Türkiye'nin stratejik önemi" denildiğinde ilk anlaşılan, Rusya'nın genişlemesine askeri olarak direnebilecek çevre ülkelerden biri olmasıdır. Normalde Türkiye'nin Rusya'yla yakınlaşmasından ABD rahatsızlık duyar. Fakat garip bir dönemden geçtiğimizin işaretlerinden biri şu: Türkiye konusunda ABD'nin en üst düzey istihbarat (CIA) kökenli uzmanlarından olan Graham Fuller, "Türkiye Rusya'yla arasını düzeltmeli" tavsiyesinde bulundu. ABD başkan adayları arasında da Rusya ve Suriye konusunda farklı tutumlar var. Kanaatimce, Hillary Clinton başkan olsaydı Rusya'dan çok önce ABD, Suriye'ye müdahalede bulunurdu. Fakat Kasım'da başkan seçilse bile artık müdahale etmek için geç kalınmış olabilir. Buna mukabil, Trump'ın danışmanı General Flynn Rusya'yla iyi ilişkilere taraftar. İsrail sağı ve onların ABD'deki lobi grupları ise Suriye'nin İran ve Hizbullah'ın kontrolüne geçmesini tehdit olarak gördükleri için ABD müdahalesi istiyor. İsrail muhtemelen Suriye'nin bir süreliğine Rus kontrolüne girmesini, kalıcı olarak İran'ın eline geçmesine tercih eder. Türkiye'nin Rusya ve İsrail ile ilişkilerini düzeltmeye çalıştığı bu dönemde, ABD'nin yeni başkanının kim olacağına bağlı olarak Suriye, Rusya, İsrail ve Türkiye'ye yaklaşımı da değişiklik gösterebilir.
